APIDAE ›› Apinae ›› Meliponini ›› Trigona

buscar esse táxon em outros sistemas Trigona cilipes (Fabricius, 1804)
Common Names: "angelita", "buhnide", "mehnôrá-kamrek"
Centris cilipes Fabricius, J. C. (1804). Systema Piezatorum secundum ordines, genera, species, adjectis synonymis, locis, observationibus, descriptionibus. Brunsvigae: Reichard 1-439 pp. [361] .
Type data: lectotype ZMUC <F> worker (lectotype reexamined by Claus Rasmussen in 22.VIII.2005, allowing to confirm the synonymy here proposed) , paralectotype ZMUC <F> worker (1) , paralectotype ZMUC <F> workers (2).
Subsequent designation: Moure, J. S. (1960). Notes on the types of the Neotropical bees described by Fabricius (Hymenoptera: Apoidea). Stud. Entomol. (Rio de Janeiro) 3 (1-4): 97-160 [157] .
Type locality: "Ex. Am. mer. Schmidt" [probably from British Guiana, according to Moure, 1960: 157].

Trigona compressa Latreille, P. A. (1811). Insectes de l'Amérique Équinoxiale, recueillis pendant le voyage de MM. Humboldt et Bonpland pp. 173-174, 260-297 in Humboldt, F. H. A. & Bonpland, A. J. A. (ed.) Voyage aux régions équinoxiales du noveau continent, fait en 1799-1804. Recueil d' observations de zoollogie et d' anatomie comparée, faites dans l' océan Atlantique, dans l' intérieur du nouveau continent et dans le Mer du Sud pendant les années 1799, 1800, 1801, 1802 et 1803 Vol. 1. Paris: F. Schoell & G. Dufour 352 pp. [294, plate 20 - figure 7] (junior subjective synonym) .
Type data: Type whereabouts unknown <F> worker (According to C. Rasmussen,<I> in litt</I>., type specimens of <I>T. compressa</I> Latreille were not located in the main collections of Europe).
Type locality: Brazil.

Trigona (Trigona) mazucatoi Almeida, M. C. (1995). Quatro espécies novas de Trigona (s. str.) (Apidae, Meliponinae) da região neotropical. Acta Biol. Paranaense (Curitiba) 21 (1992) (1,2,3,4): 181-193 [183] (junior subjective synonym) .
Type data: holotype DZUP <F> worker (Although Almeida (1995: 184, 185) mentioned paratypes deposited in RPSP, no type specimen of <I>T. mazucatoi</I> was sent to this collection) , paratype DZUP , paratype INPA.
Type locality: Oiapoque, Amapá, Brazil, VI.1959, F. V. Rodrigues col..

Taxonomic Decision for Synonymy

Camargo, J. M. F. & Pedro, S. R. M. (2007). Meliponini Lepeletier, 1836 pp. 272-578 in Moure, J. S., Urban, D. & Melo, G. A. R. (ed.) Catalogue of Bees (Hymenoptera, Apoidea) in the Neotropical Region. Curitiba: Sociedade Brasileira de Entomologia xiv + 1058 pp. [532] (the synonymy of Trigona mazucatoi Almeida as junior synonym was proposed based on photos of the lectotype and paralectotype of Trigona cilipes, and notes kindly sent by C. Rasmussen)
Moure, J. S. (1960). Notes on the types of the Neotropical bees described by Fabricius (Hymenoptera: Apoidea). Stud. Entomol. (Rio de Janeiro) 3 (1-4): 97-160 [157]

Remarks

Trigona cilipes differs from T. lacteipennis Friese by the mesoscutal setae, shorter than the diameter of the scape and sparser, and the tip of the forewings with black microtrichia, and nests in arboreal termite nests. See Remarks under Trigona lacteipennis Friese. Specimens from Central America and western Andes referred as Trigona cilipes in the literature is an undescribed species

Distribution

Neotropical Region: Bolivia (El Beni, La Paz), Brazil (Acre [Rio Branco], Amapá [Macapá, Oiapoque], Amazonas [Manaus, Novo Airão, Santa Isabel Do Rio Negro], Goiás, Mato Grosso [Chapada Dos Guimarães, Nova Ubiratã, Nova Xavantina], Pará [Cumaru Do Norte, Oriximiná], Rondônia [Porto Velho], Roraima), Colombia (Cundinamarca), Costa Rica, Ecuador (Morona Santiago), French Guiana (Cayenne, Kourou), Guyana (Cuyuni-Mazaruni, Potaro-Siparuni, Upper Demerara-Berbice), Panama, Peru (Junín, Loreto, San Martín), Suriname, Venezuela (Amazonas)

References

Abdalla, F. C. (2002). Glândula de Dufour pp. 127-149 in Cruz-Landim, C. & Abdalla, F. C. (ed.) Glândulas exócrinas das abelhas. Ribeirão Preto: FUNPEC xi+181 pp. [135] (worker ovary development, Dufour gland, citation)
Absy, M. L., Camargo, J. M. F., Kerr, W. E. & Miranda, I. P. A. (1984). Espécies de plantas visitadas por Meliponinae (Hymenoptera: Apoidea), para coleta de pólen na região do médio Amazonas. Rev. Bras. Biol. 44 (2): 227-237 [228, 231-235] (as Trigona (Trigona) cilipes cilipes, geographic record, pollen records: Aeschynomene sensitiva (Papilionioideae[sic]), Alchornea discolor (Euphorbiaceae), Bertholletia excelsa (Lecythidaceae), Borreria type (Rubiaceae), Brysonima sp. (Malpighiaceae), Casearia sylvestris (Flacourtiaceae), Croton lanjouwensis (Euphorbiaceae), Geissospermum sericeum (Apocynaceae), Hyptis brevipes (Labiatae), Machaerium type (Papilionioideae[sic]), Mikania roraimensis (Compositae), Mimosa sp. (Mimosoideae), Ouratea sp. (Ochnaceae), Protium heptaphyllum (Burseraceae), Roupala montana (Proteaceae), Stryphnodendron guianensis (Mimosoideae), Symplocos sp. (Symplocaceae), Swartzia sp. (Caesalpinioideae), Talisia type (Sapindaceae), Tapirira guianensis (Anacardiaceae), Trema micrantha (Ulmaceae), Virola sp. (Myristicaceae), Vismia guianensis (Guttiferae), Warszewiczia coccinea (Rubiaceae), Apocynaceae, Bignoniaceae, Lecythydaceae [sic], Moraceae, Myrtaceae, Palmae, Sapotaceae)
Akahira, Y. & Beig, D. (1967). Comparative study of corpora alata [sic] in Brazilian stingless bees. Papéis Avulsos de Zoologia 20 (16): 165-190 [166, 168, 169, 171, 172, 179, 180, 181, 183] (as Trigona (Trigona) cilipes cilipes and T. cillipes cillipes [sic], geographic record, biometry, morphology, histology, copora allata, figures, worker ovary development)
Alfken, J. D. (1930). Wissenschaftliche Ergebnisse der schwedischen entomologischen Reisen des Herrn Dr. A. Roman 1914-1915 und 1923-1924 in Amazonas. Ark. Zool. 21A (28): 1-16 [2, 9, 10] (as Melipona compressa, synonymy, geographic records, swarming [?] flower record: Compositae)
Baumgartner, D. L. & Roubik, D. W. (1989). Ecology of Necrophilous and Filth-Gathering Stingless Bees (Apidae: Meliponinae) of Peru. J. Kansas Entomol. Soc. 62 (1): 11-22 [14, 16] (as Trigona cilipes cilipes, synonymy, non-floral baits, altitudinal range)
Biesmeijer, J. C. & Slaa, E. J. (2004). Information flow and organization of stingless bee foraging. Apidologie 35: 143-157 [148] (aggressive foraging behavior, citation)
Cabrera Becerra, G. & Nates-Parra, G. (1999). Uso de las abejas por comunidades indígenas: los Nukak y las abejas sin aguijón pp. 59-70 in Nates-Parra, G. (ed.) Programa, Resúmenes y Memorias III Reunión de la IUSSI Bolivariana. Santafé de Bogotá: Universidad Nacional de Colombia 122 pp. [63, 64, 66] (? uncertain identity, as Trigona (Trigona) compressa and Trigona compresa [sic], ethnobiology, Nukak indians, geographic record, folk name: "buhnide", honey)
Camargo, J. M. F. (1970). Ninhos e biologia de algumas espécies de Meliponideos (Hymenoptera: Apidae) da região de Pôrto Velho, Território de Rondônia, Brasil. Revista de Biologia Tropical 16 (2): 207-239 [209] (a Trigona (Trigona) cilipes cilipes, partim, involucrum absence, nesting site: termite nest, citation)
Camargo, J. M. F. (1984). Notas sobre os hábitos de nidificação de Scaura (Scaura) latitarsis (Friese) (Hymenoptera, Apidae, Meliponinae). Bol. Mus. Para. Emílio Goeldi, sér. Zool. 1 (1): 89-95 [90] (partim, nesting site: termite nest, citation)
Camargo, J. M. F. (1988). Meliponinae (Hymenoptera, Apidae) da coleção do "Istituto di Entomologia Agraria", Portici, Itália. Rev. Bras. Entomol. 32 (3/4): 351–374 [365, 366, 367] (as Trigona aff. cilipes, partim: except bees with nests in ant nest, geographic records, synonymy, nesting site: in termite nests - citation, comparative notes, taxonomic notes; as Trigona compressa, taxonomic note; as Trigona cilipes, partim: Pará, Acre, Brazil, taxonomic character, geographic record, taxonomic note)
Camargo, J. M. F. (1994). Biogeografia de Meliponini (Hymenoptera, Apidae, Apinae): a fauna amazônica pp. 46-59 in Zucchi, R., Drumond, P. M., Fernandes-da-Silva, P. G. & Augusto, S. C. (ed.) Anais do I Encontro Sobre Abelhas. Ribeirão Preto: Faculdade de Filosofia, Ciências e Letras de Ribeirão Preto, Universidade de São Paulo xx+308 pp. [50, 54] (as Trigona cilipes [partim] and Trigona aff. cilipes, nesting site: nest in arboreal exposed termite nest and in trunks)
Camargo, J. M. F. & J. S. Moure (1994). Meliponinae Neotropicais: Os gêneros Paratrigona Schwarz, 1938 e Aparatrigona Moure, 1951 (Hymenoptera, Apidae). Arq. Zool. (São Paulo) 32 (2): 33-109 [33] (as Trigona compressa, taxonomic character, citation [transcription of Schwarz, 1948: 351-352])
Camargo, J. M. F. & Pedro, S. R. M. (2003). Sobre as relações filogenéticas de Trichotrigona Camargo & Moure (Hymenoptera, Apidae, Meliponini) pp. 109-122 in Melo, G. A. R. & Alves-dos-Santos, I. (ed.) Apoidea Neotropica: Homenagem aos 90 anos de Jesus Santiago Moure. Criciúma: Editora UNESC 320 pp. [111] (taxonomic character, mandible)
Camargo, J. M. F. & Posey, D. A. (1990). O conhecimento dos Kayapó sobre as abelhas sociais sem ferrão (Meliponidae [sic], Apidae, Hymenoptera): notas adicionais. Bol. Mus. Para. Emílio Goeldi, sér. Zool. 6 (1): 17-42 [22] (as Trigona cilipes, partim, ethnobiology, Kayapó indians, geographic record, folk name: "mehanô-rã-kamrek", nesting site: in arboreal termite nest, Nasutitermes spp.)
Cruz-Landim, C. (2002). Tipos de células secretoras presentes nas glândulas exócrinas das abelhas pp. 1-20 in Cruz-Landim, C. & Abdalla, F. C. (ed.) Glândulas exócrinas das abelhas. Ribeirão Preto: FUNPEC - RP xii+181 pp. [2] (histology, figure: wax gland)
Cruz-Landim, C. & Serrão, J. E. (1994). The evolutive significance of pollen use as protein resource by Trigonini bees (Hymenoptera, Apidae, Meliponinae). J. Adv. Zool. 15 (1): 1-5 [1, 2] (pollen, digestion, figure)
Cunha, R. A. (1973). Taxonomia numérica de alguns Meliponinae (Hymenoptera- Apidae). Ciência Biológica (Portugal) 1: 25-42 [27, 38, 40 (reprint, pages 3, 14, 16)] (as Trigona (Trigona) cilipes cilipes, and Lestrimelitta (Pisania) cilipes, unnumbered pages: figures 2-7, phenetic analysis, phenograms, taxononomic note, new combination)
Cunha, R. A. (1991). Revisão da taxonomia de alguns Meliponinae por métodos fenéticos (Hym., Apidae). Naturalia (São Paulo) 16: 33-53 [36, 42, 43, 44, 46, 47, 48, 50, 52] (as Trigona (Trigona) cilipes cilipes and Lestrimelitta (Pisania) cilipes, OTU 15, phenetic analysis, phenograms, taxonomic note)
Dalla Torre C. G. de (1896). Catalogus Hymenopterorum; Hucusque Descriptorum Systematicus et Synonymicus. Leipzig: Engelmann Vol. 10 viii+1–643 pp. [576, 577] (as Melipona cilipes and M. compressa, list)
Ducke, A. (1901). Beobachtungen über Blütenbesuch, Erscheinungszeit etc. der bei Pará vorkommenden Bienen. Zeitschrift für Systematische Hymenopterologie und 1: 25-32 [31] (as Melipona hyalinata, geographic record, flower record: Hyptis spec. (Labiatae))
Ducke, A. (1901). Beobachtungen über Blütenbesuch, Erscheinungszeit etc. der bei Pará vorkommenden Bienen. Z. Syst. Hymenopterol. Dipterol. 1: 49-67 [64] (as Melipona hyalinata, geographic records, flower record: Hyptis (Labiatae), resin collecting: Vismia)
Ducke, A. (1902). Beobachtungen über Blütenbesuch, Erscheinungszeit etc. der bei Pará vorkommenden Bienen. Allg. Z. Entomol. 7 (20): 417-422 [419] (as Melipona lactipennis [sic], list, synonymy)
Ducke, A. (1908). Contribution a la connaissance des Hyménoptères des deux Amériques. Revue d' Entomologie 27: 28-55 [35] (as F. [?] lactipennis [sic], comparative notes)
Ducke, A. (1910). Zur Synonymie der neotropischen Apidae. (Hym.). Dtsch. Entomol. Z. 6 (4): 362-369 [368] (as Trigona compressa, synonymy)
Engel, M. S. & Dingemans-Bakels, F. (1980). Nectar and pollen resources for stingless bees (Meliponinae, Hymenoptera) in Surinam (South America). Apidologie 11 (4): 341-350 [343, 345] (honey hunting, flower records: Clibadium surinamense (Compositae), Hyptis sp. (Labiatae), Phoradendron piperoides (Loranthaceae), Borreia ocimoides (Rubiaceae))
Erichson, W. F. (1848). Insecten pp. 553-593 in Schomburgk, R. (ed.) Reisen in Britisch-Guiana in den Jahren 1840-1844. Versuch einer Fauna und Flora von Britisch-Guiana Vol. 3. Leipzig: Weber, J. J. [592] (as Melipona cilipes, list)
Girard, M. M. (1874). Note sur les moeurs des Mélipones et des Trigones du Brésil. Bull. Soc. Entomol. Fr. 5 (4): 567-573 [572, 573] (? uncertain identity, [error, probably Frieseomelitta or Tetragona], physogastric queen, brood cells, nest characteristics)
González, V. H. (2000). Meliponini (Hymenoptera: Apidae) del noroccidente del departamento del Caquetá, Colombia: lista preliminar y perspectivas en su explotación. Tacaya 10: 6-8 [8] (? uncertain identity, as Trigona mazucatoi, list)
Grimaldi, D., Beck, C. W. & Boon, J. J. (1989). Occurrence, chemical characteristics, and paleontology of the fossil resins from New Jersey. Am. Mus. Novit. 2948: 1-28 [22] (comparative note, geographic range, partim: South America)
Griswold, T., Parker, F. D. & Hanson, P. E. (1995). The bees (Apidae) pp. 650-691 in Hanson, P. E. & Gauld, I. D. (ed.) The Hymenoptera of Costa Rica. London: Natural History Museum 893 pp. [684, 690] (as Trigona (Trigona) cilipes [probably a non-described species], nesting site: tree, nest entrance, nest characteristics, list)
Heard, T. A. (1999). The role of stingless bees in crop pollination. Annu. Rev. Entomol. 44: 183-206 [197] (as Trigona mazucatoi, flower record: Sesamum indicum (Pedaliaceae), citation)
Kerr, W. E. (1969). Some aspects of the evolution of social bees (Apidae). Evol. Biol. 3: 119-175 [135, 166] (as Trigona cilipes cilipes and Trigona (Trigona) cilipes, chromosomes number (n=9, 2n=18), phylogeny, communication)
Kerr, W. E. & Esch, H. (1965). Comunicação entre as abelhas sociais brasileiras e sua contribuição para o entendimento da sua evolução. Ciência e Cultura (SP) 17 (4): 529-538 [536] (as Trigona (Trigona) cillipes [sic], phylogeny, communication)
Kerr, W. E., Sakagami, S. F., Zucchi, R., Portugal Araújo, V. & Camargo, J. M. F. (1967). Observações sôbre a arquitetura dos ninhos e comportamento de algumas espécies de abelhas sem ferrão das vizinhanças de Manaus, Amazonas (Hymenoptera, Apoidea). Atas do Simpósio sôbre a Biota Amazônica 5: 255-309 [256, 258, 263, 269-273, 303, 306] (as Trigona (Trigona) cilipes cilipes, partim: nest in termite nest (nest 2), geographic record, nesting site: in termite nest, nest entrance, nest characteristics, figures: nest, behavior, comparative notes)
Laroca, S. & M. C. Almeida (1994). O relicto de cerrado de Jaguariaíva, (Paraná, Brasil): I. padrões biogeográficos, melissocenoses e flora melissófila. Acta Biol. Paranaense (Curitiba) 23 (1,2,3,4): 89-101 [101] (as Trigona cillipes [sic], habitat, citation)
Marques-Souza, A. C. & Kerr, W. E. (2003). Mel amargo de breu (Protium sp., Burseraceae). Acta Amazonica 33 (2): 339-340 [339] (as Trigona cilipes cilipes, pollen record: Protium (Burseraceae), citation)
Matos, E. V. S., Noll, F. B. & Zucchi, R. (2000). Sistemas de regulação social encontrados em abelhas altamente eussociais (Hymenoptera; Apidae, Meliponinae) pp. 95-101 in Bitondi, M. M. G., Hartfelder, K., et al. (ed.) IV Encontro Sobre Abelhas: Anais. Ribeirão Preto: Faculdade de Filosofia, Ciências e Letras de Ribeirão Preto, Departamento de Biologia, USP xxix+363 pp. [96, 97, 99, 101] (? uncertain identity, Trigona cilipes cilipes, geographic record, nesting site: in abandoned wasp nest: Brachygastra sp. (Vespidae, Epiponini), behavior, cell construction, provisioning, oviposition, worker ovary development)
Melo, G.A.R. (2006). Apidae (Subtribos Meliponina e Euglossina) da Região dos Lagos do Amapá pp. 123-130 in Costa-Neto, S.V. (ed.) Inventário Biológico das Áreas do Sucuriju e Região dos Lagos, no Amapá: Relatório Final PROBIO. Macapá: IEPA 218 pp. [126] (Distribution record, as Trigona mazucatoi)
Melo, G.A.R. & Muniz, D.B. (2021). Abelhas sociais sem ferrão (Apidae, Meliponini) - Stingless bees (Apidae, Meliponini) pp. 246-261 in Rodrigues, D.J., Barbosa, F.R., Noronha, J.N., Carpanedo, R.S., Tourinho, A.L. & Battirola, L.D. (ed.) Biodiversidade da Estação Ecológica do Rio Ronuro - Biodiversity of the Rio Ronuro Ecological Station. Cuiabá: Fundação Uniselva 408 pp. [252] (Distribution record, as Trigona cilipes)
Michener, C. D. (1954). Bees of Panamá. Bull. Am. Mus. Nat. Hist. 104 (1): 5-175 [167] (? uncertain identity, as Trigona (Trigona) compressa, synonymy, geographic records)
Michener, C. D. (1974). The social behavior of the bees. Cambridge: Belknap Press, Harvard University Press 404+xii pp. [214, 331] (as Trigona (Trigona) cilipes, partim, nesting site: in termite nest, citation)
Michener, C. D. (1990). Classification of the Apidae (Hymenoptera). Univ. Kansas Sci. Bull. 54 (4): 75-164 [95, 105, 119, 127, 128, 139] (as Trigona (Trigona) cilipes, figures: sting, thorax, mandible, taxonomic characters, synonymy, male genitalia, citation, comparative note)
Michener, C. D. (2000). The bees of the World. Baltimore: The Johns Hopkins University Press 913 pp. [763, 803, 804] (as Trigona (Trigona) cilipes, figures: mandible, taxonomic character, comparative note)
Michener, C. D. & Grimaldi, D. A. (1988). The oldest fossil bee: Apoid history, evolutionary stasis, and antiquity of social behavior. Proc. Natl. Acad. Sci. U. S. A. 85: 6424-6426 [6425, 6426] (as Trigona (Trigona) cilipes, partim: except Panama and Costa Rica, comparative notes, geographic range)
Michener, C. D. & Grimaldi, D. A. (1988). A Trigona from Late Cretaceous amber of New Jersey (Hymenoptera: Apidae: Meliponinae). Am. Mus. Novit. 2917: 1-10 [1, 5-8] (as Trigona (Trigona) cilipes, synonymy, comparative notes, geographic range: map, figures: hind tibia, mandible)
Michener, C. D. & Roubik, D. W. (1993). Observations on the labium of meliponine bees (Hymenoptera: Apidae) pp. 251-265 in Inoue, T. & Yamane, S. (ed.) Evolution of insect societies: Comparative sociology of bees, wasps and ants. Tokyo: Hakuhin-sha Publishing Co. [260] (as Trigona (Trigona) cilipes, morphology, labium)
Moure, J. S. (1944). Abejas del Perú. Bol. Mus.Hist. Nat. "Javier Prado" 8 (28, 29): 67-75 [73] (as Trigona compressa, list)
Moure, J. S. (1950). Notas sobre alguns Meliponinae da Guiana Franceza (Hymenoptera, Apoidea). Dusenia 1 (5): 297-303 [301-302] (as Trigona compressa compressa, geographic records, comparative notes, taxonomic notes, citation)
Moure, J. S. (1960). Notes on the types of the Neotropical bees described by Fabricius (Hymenoptera: Apoidea). Stud. Entomol. (Rio de Janeiro) 3 (1-4): 97-160 [99, 157] (as Trigona (Trigona) cilipes cilipes, synonymy, notes on types, lectotype designation, original description [transcription], taxonomic notes)
Nates Parra, G. (1983). Abejas de Colombia: I. Lista preliminar de algunas especies de abejas sin aguijón (Hymenoptera: Apidae: Meliponinae). Revista de Biologia Tropical 31 (1): 155-158 [157] (? uncertain identity, as Trigona (Trigona) cillipes [probably error], folk name: "angelita", geographic records)
Nates-Parra, G. (2001). Las abejas sin aguijón (Hymenoptera: Apidae: Meliponini) de Colombia. Biota Colombiana 2 (3): 233-248 [240, 247] (? uncertain identity, as Trigona (Trigona) cilipes,Trigona (Trigona) compressa and Trigona (Trigona) mazucatoi, geographic range, altitudinal range, synonymy, citation)
Nates Parra, G. & Cepeda, O. I. (1983). Comportamiento defensivo en algunas especies de meliponinos colombianos (Hymenoptera: Meliponinae). Bol. Depto. Biol. Univ. Nac. Colombia 1 (5): 65-82 [69, 72, 73] (? uncertain identity, as Trigona (Trigona) cilipes, defense behavior, nest entrance, nesting site: termite nest and ant nest)
Nogueira-Neto, P. (1997). Vida e criação de abelhas indígenas sem ferrão. São Paulo: Editora Nogueirapis 1-446 pp. [246, 370] (as Trigona cilipes cilipes, partim, and T. cilipes, floral oil collecting, nesting site: in termite nest under roof, citation)
Oliveira, M. L. (2001). Stingless bees (Meliponini) and orchid bees (Euglossini) in terra firme tropical forests and forest fragments pp. 208-218 in Bierregaard, Jr., R. O., Gascon, C., Lovejoy, T. E. & Mesquita, R. C. G. (ed.) Lessons from Amazonia. The ecology and conservation of a fragmented forest. Ann Arbor, Michigan: Yale University Press, Smithsonian Institution [210] (list, geographic record, habitat, forest fragments, taxonomic character - citation)
Oliveira, M. L. (2002). As abelhas sem ferrão na vida dos seringueiros e dos Kaxinawá do alto rio Juruá, Acre, Brasil pp. 615-630 in Cunha, M. C. & Almeida, M. B. (ed.) Enciclopédia da Floresta. O Alto Juruá: Práticas e conhecimentos das populações. São Paulo: Companhia das Letras 735 pp. [616, 617] (ethnobiology, Kaxinawá indians, nesting site, defense behavior)
Oliveira, M. L., Morato, E. F. & Garcia, M. V. B. (1995). Diversidade de espécies e densidade de ninhos de abelhas sociais sem ferrão (Hymenoptera, Apidae, Meliponinae) em floresta de terra firme na Amazônia Central. Rev. Bras. Zool. 12 (1): 13-24 [16, 18] (list, geographic records, habitat, forest fragments, taxonomic character - citation, odor bait: benzyl benzoate)
Parra, G. (1984). Censo parcial de las abejas sin aguijon (Apidae-Meliponinae) del Occidente Colombiano. Cespedesia 13 (49-50): 277-290 [286] (? uncertain identity, as Trigona (Trigona) cf. compressa, geographic record, pollen foraging: Bixa orellana)
Perty, J. A. M. (1833). De insectorum in America meridionali habitantium vitae genere, moribus ac distributione geographica observationes nonnullae pp. 25-29 in Spix, J. B. & Martius, C. F. P. (ed.) Delectus animalium articulatorum, quae in itinere per Brasiliam annis 1817 et 1820. Munich: . . pp. [26] (as Trigona compressa [*from Schwarz, 1948: 340])
Posey, D. A. (1986). Etnoentomologia de tribos indígenas da Amazônia [in large part translation of Posey & Camargo, 1985] pp. 251-271 in Ribeiro, D. (ed.), Ribeiro, B. G. (coord.) (ed.) Suma Etnológica Brasileira, 1 Etnobiologia. Petrópolis: Ed. Vozes / FINEP 302 pp. [261] (partim: nest in termite nest, geographic record, ethnobiology, Kayapó indians, folk name: "mehnôrá-kamrek", nesting site: in termite nest: Nasutitermis sp.)
Posey, D. A. & Camargo, J. M. F. (1985). Additional notes on the classification and knowledge of stingless bees (Meliponinae, Apidae, Hymenoptera) by the Kayapó Indians of Gorotire, Pará, Brazil. Ann. Carnegie Mus. 54: 247-274 [250] (as Trigona cilipes, partim, ethnobiology, Kayapó indians, geographic record, folk name: "me-nô-rà-kamrek", nesting site: in termite nest, Nasutitermes sp.)
Ramalho, M., Kleinert-Giovannini, A. & Imperatriz-Fonseca, V. L. (1990). Important bee plants for stingless bees (Melipona and Trigonini) and Africanized honeybees (Apis mellifera) in neotropical habitats: a review. Apidologie 21: 469-488 [471, 473] (pollen, habitat, citation)
Rasmussen, C. (2004). A stingless bee nesting with a paper wasp (Hymenoptera: Apidae, Vespidae). J. Kansas Entomol. Soc. 77 (4): 593-601 [593-601] (as Trigona cilipes, partim, and Trigona mazucatoi, comparative notes, nesting site: in nasute termite nest, in wasp nest: Brachygastra sp. - citation and Epipona tatua (Vespidae), geographic record, altitudinal record, nest association, nest characteristics, entrance, nest population, nest defense, male swarming, figures: nest)
Rech, A.R. & Absy, M.L. (2011). Pollen storages in nests of bees of the genera Partamona, Scaura and Trigona (Hymenoptera, Apidae). Rev. Bras. Entomol. 55 (3): 361-372 [363] (Distribution)
Rocha, M. P., Pompolo, S. G. & Campos, L. A. O. (2003). Citogenética da tribo Meliponini (Hymenoptera, Apidae) pp. 311-320 in Melo, G. A. R. & Alves-dos-Santos, I. (ed.) Apoidea Neotropica: Homenagem aos 90 anos de Jesus Santiago Moure. Criciúma: Editora UNESC 320 pp. [317] (cytogenetics, chromosomes number (n=9), citation)
Roubik, D. W. (1979). Nest and colony characteristics of stingless bees from French Guiana (Hymenoptera: Apidae). J. Kansas Entomol. Soc. 52 (3): 443-470 [444,446,447, 449,450,452, 456,457,460, 461,463,464, 465] (as Trigona (Trigona) cilipes cilipes, geographic record, nesting site: adjacent to termite nest in tree cavity: Mangifera indica, habitat, nest characteristics, nest entrance, swarming, nest population, figure: nest, defense behavior)
Roubik, D. W. (1980). Foraging behavior of competing africanized honeybees and stingless bees. Ecology 61 (4): 836-845 [840] (as Trigona (Trigona) cilipes cilipes, foraging behavior, aggressiveness, artificial feeding)
Roubik, D. W. (1983). Nest and colony characteristics of stingless bees from Panamá (Hymenoptera: Apidae). J. Kansas Entomol. Soc. 53 (6): 327-355 [330, 331, 334, 338, 343, 346, 350, 351, 353] (? uncertain identity, as Trigona (Trigona) cilipes cilipes, nesting site: tree cavity and in termite nest - citation, geographic records, nest characteristics, nest population, honey sugar concentration, figure: nest entrance)
Roubik, D. W. (1989). Ecology and natural history of tropical bees. New York: Cambridge University Press 1-514 +x pp. [54, 220] (oil collecting, aggressiveness, nesting site: termite nest, citation)
Roubik, D. W. (1990). Nesting and defence in tropical honeybees and stingless bees: you are what eats you? pp. 662-663 in Veeresh, G. K., Mallik, B. & Viraktamath, C. A. (ed.) Social insects and the environment: proceedings of the 11th international congress of IUSSI, Bangalore, India. New Delhi: Oxford & IBH Publishing Co. Pvt. Ltd. xxxi+765 pp. [663] (nest defense by termite hosts, citation)
Roubik, D. W. (1990). Niche preemption in tropical bee communities: a comparison of Neotropical and Malesian faunas pp. 245-257 in Sakagami, S. F., Ohgushi, R. & Roubik, D. W. (ed.) Natural history of social wasps and bees in Equatorial Sumatra. Sapporo: Hokkaido University Press [253] (aggressive foraging behavior)
Roubik, D. W. (1992). Stingless Bees: A guide to Panamanian and Mesoamerican species and their nests (Hymenoptera: Apidae: Meliponinae) pp. 495-524 in Quintero, D. & A. Aiello (ed.) Insects of Panama and Mesoamerica. Selected Studies. Oxford: Oxford University Press 692 pp. [504, 507, 519, 523] (as Trigona (Trigona) cilipes [probably a non-described species], partim [except nest in ant nest], key, synonymy, geographic range, diagnosis, comparative notes, nesting sites: in trees, and in arboreal termite nests, defense behavior, citation, figure: hind leg)
Roubik, D. W. (1993). Direct costs of forest reproduction, bee-cycling and the efficiency of pollination modes. Journal of Biosciences 18 (4): 537-553 [548] (? uncertain identity, geographic range)
Sakagami, S. F., Beig, D. & Akahira,Y. (1964). Behavior studies of the stingless bees, with special reference to the oviposition process. III. Appearance of laying workers in a colony of Partamona (Partamona) testacea testacea (KLUG). Jpn. J. Ecol. 14 (2): 50-57 [55] (as Trigona (Trigona) cilipes cilipes, worker ovary development)
Sakagami, S. F., Inoue, T., Yamane, S. & Salmah, S. (1989). Nests of the myrmecophilous stingless bee, Trigona moorei: how do bees initiate their nest within an arboreal ant nest?. Biotropica 21 (3): 265-274 [265, 266, 272] (as Trigona cilipes cilipes, partim: nest in termite nest, nest characteristics, nest population, citation)
Salt, G. (1929). A contribution to the ethology of the Meliponinae. Trans. Entomol. Soc. Lond. 77 (2): 431-470 [459] (as Trigona lacteipennis, mimicry: Microdon (Ubristes) lacteipennis (Diptera: Syrphidae))
Schwarz, H. F. (1932). The genus Melipona the type genus of the Meliponidae or stingless bees. Bull. Am. Mus. Nat. Hist. 63 (4): 231-460 [246 (footnote)] (? uncertain identity, brood cells, cluster-like arragement, citation)
Schwarz, H. F. (1934). The social bees (Meliponidae) of Barro Colorado Island, Canal Zone. Am. Mus. Novit. 731: 1-23 [3] (? uncertain identity, as Trigona compressa, geographic record [Panama ?], key)
Schwarz, H. F. (1938). The stingless bees (Meliponidae) of British Guiana and some related forms. Bull. Am. Mus. Nat. Hist. 74: 437-508 [442, 452-454] (as Trigona (Trigona) compressa, partim: except Trigona lacteipennis Friese and Trigona pellucida Cockerell, key, geographic records [except Panama], geographic range, citation, comparative notes, taxonomy)
Schwarz, H. F. (1948). Stingless bees (Meliponidae) of the Western Hemisphere. Bull. Am. Mus. Nat. Hist. 90: xvii+546 [22,23, 54,55, 61,79,115, 196, 197,198,201,202, 206,208,290] (327, 330, 332, 340-346, 351; ? uncertain identity, as Trigona cilipes, nest, brood cells, cluster-like arrangement, colony survival, attack: ants; as Trigona (Trigona) compressa, partim: except Trigona lacteipennis Friese and T. pellucida Cockerell, nest, protandry, males, nest population, nesting site: in termite nest, hollow tree trunk, flower records: Hyptis mutabilis (Labiatae), Protium heptaphyllum, and Compositae, resin collecting: Vismia, citation, mimicry: Microdon (Ubristes) lacteipennis (Diptera: Syrphidae), hamuli, comparative notes, keys: worker, male, synonymy, diagnosis, description, figures: male, notes on types, taxonomy, geographic range, geographic records)
Serrão, J. E. (2001). A comparative study of the proventricular structure in corbiculate apinae [sic] (Hymenoptera, Apidae). Micron. 32: 379-385 [380] (morphology, proventriculus, citation)
Serrão, J. E. & Cruz-Landim, C. (1996). Notes on the proventriculus structure of some Trigona species (Hymenoptera, Apidae, Meliponinae). Rev. Bras. Entomol. 40 (1): 1-2 [1, 2] (morphology, proventriculus, figure)
Silveira, F. A., G. A. R. Melo & E. A. B. Almeida (2002). Abelhas Brasileiras: Sistemática e Identificação. Belo Horizonte: F. A. Silveira 253 pp. [92] (list, geographic range)
Smith, F. (1854). Catalogue of hymenopterous insects in the collection of the British Museum, Part 2. Apidae. London: British Museum 199-465 pp. [407] (as Trigona compressa, list)
Smith-Pardo, A. H. (2003). A preliminary account of the bees of Colombia (Hymenoptera: Apoidea): present knowledge and future directions. J. Kansas Entomol. Soc. 76 (2): 335-341 [338] (? uncertain identity, as Trigona (Trigona) cilipes, Trigona (Trigona) compressa and Trigona (Trigona) mazucatoi, list)
Snodgrass, R. E. (1941). The male genitalia of Hymenoptera. Smithson. Misc. Collect. 99 (14): 1-69 [60, 61, 85] (as Trigona compressa, morphology, male genitalia, figures: plate 30, figures N, O)
Spinola, M. (1840). Observationes sur les apiaires meliponides. Ann. Sci. Nat. Zool. Biol. Anim. 13: 116-140 [124] (? uncertain identity [probably Frieseomelitta], as Melipona (Trigona) cilipes, list, geographic records)
Velthuis, H. H. W., Koedam, D. & Imperatriz-Fonseca, V. L. (2005). The males of Melipona and other stingless bees, and their mothers. Apidologie 36: 169-185 [174] (trophic eggs, worker ovary)
Vergara, C. B., Villa, A. L. & Nates-Parra, G. (1986). Nidificación de meliponinos (Hymenoptera: Apidae) de la región central de Colombia. Revista de Biologia Tropical 34(2): 181-184 [182, 183] (? uncertain identity, as Trigona (Trigona) cilipes cilipes, geographic records, nesting sites: tree cavities, nest entrance, altitudinal range)
Villa, A. & Vergara, C. (1982). Contribución al estudio de los hábitos de nidificación de algunas especies de abejas nativas sin aguijón (Hymenóptera, Apidae). Scientia 1 (2): 147-163 [151, 154, 157, 159] (? uncertain identity, as Trigona (Trigona) cilipes, geographic records, nest entrance, nesting site: tree cavities, geographic range)
Wille, A. & C. D. Michener (1973). The nest architecture of stingless bees with special reference to those of Costa Rica. Rev. Biol. Trop. 21 (Suplemento 1): 1-278 [14, 25, 31, 49, 60, 72, 86, 94] (as Trigona cilipes cilipes, partim: nest in termite nest, synonymy, nest characteristics, citation [except Mercado, 1962])

How to cite this page
J. M. F. Camargo, S. R. M. Pedro & G. A. R. Melo, 2023. Meliponini Lepeletier, 1836. In Moure, J. S., Urban, D. & Melo, G. A. R. (Orgs). Catalogue of Bees (Hymenoptera, Apoidea) in the Neotropical Region - online version. Available at https://www.moure.cria.org.br/catalogue. Accessed Oct/18/2024

Online since: 23 Jul 2008
Last update : 17 Jul 2023


Financiadora de Estudos e Projetos, Finep
Universidade Federal do Paraná, UFPR
Centro de Referência em Informação Ambiental, CRIA